តើអ្វីទៅជាប្រព័ន្ធ មជ្ឈការ វិមជ្ឈការ និងវិសហមជ្ឈការ?

ប្រព័ន្ធ មជ្ឈការ វិមជ្ឈការ និងវិសហមជ្ឈការ គឺជាការអនុវត្តកំណែទម្រង់រដ្ឋបាលសាធារណៈ និងនីតិវិធីនៃការបំពេញកិច្ចការងារនៅថ្នាក់ក្រោមជាតិដោយរដ្ឋាភិបាល។ ដើម្បីឱ្យកាន់តែមានភាពច្បាស់លាស់ និងយល់ដឹងបន្ថែមពីប្រព័ន្ធទាំង៣នេះ “កម្ពុជាថ្មី” នឹងធ្វើការបកស្រាយជូននូវចំណុចសំខាន់ៗដូចខាងក្រោមនេះ៖

បើតាមវចនានុក្រមខ្មែរឆ្នាំ២០២២ របស់ក្រុមប្រឹក្សាជាតិភាសាខ្មែរ បានពន្យល់ពាក្យ មជ្ឈការថា គឺជាការប្រមូលផ្តុំអំណាចតែមួយកន្លែង អំណាចកណ្តាល ប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលរបស់រដ្ឋ ដែលប្រមូលផ្តុំសមត្ថកិច្ចអនុវត្តនូវតួនាទីភារកិច្ចផ្នែកនយោបាយ ផ្នែករដ្ឋបាល និងផ្នែកបច្ចេកទេសនៅថ្នាក់លើ ឬ នៅរដ្ឋបាលថ្នាក់ជាតិ។

ពោល គឺជាការគ្រប់គ្រងរដ្ឋមួយប្រភេទដែលរដ្ឋដឹកនាំដោយផ្ទាល់ គឺជាអំណាចកណ្តាល មានន័យថា ជាអំណាចរដ្ឋបាលរបស់រដ្ឋាភិបាលដែលកាន់កាប់ដោយនាយករដ្ឋមន្ត្រី រដ្ឋមន្ត្រី រដ្ឋលេខាធិការ ឬ ប្រធានស្ថាប័ន។ ប្រព័ន្ធមជ្ឈការមានគោលបំណង ៣ គឺ ទី១ នីតិបុគ្គលសាធារណៈមានតែរដ្ឋ ទី២ អំណាចសម្រេចសេចក្តី និងបញ្ជាស្ថិតនៅរដ្ឋកណ្តាលទាំងអស់ និងទី៣ រដ្ឋបាលទាំងអស់ត្រូវរៀបចំតាមឋានានុក្រម។

ចំណែក វិមជ្ឈការ តាមវចនានុក្រមខ្មែរឆ្នាំ២០២២  មានន័យថា ជាការប្រគល់ភាពជាម្ចាស់លើមុខងារ សិទ្ធិអំណាច ការទទួលខុសត្រូវ និងធនធាន (ហិរញ្ញវត្ថុ ទ្រព្យសម្បត្តិ និងបុគ្គលិក) ​ឱ្យទៅក្រុមប្រឹក្សានៅថ្នាក់ក្រោមជាតិ ដូចជាក្រុមប្រឹក្សារាជធានី ក្រុមប្រឹក្សាខេត្ត ក្រុមប្រឹក្សាក្រុង ក្រុមប្រឹក្សាស្រុក ក្រុមប្រឹក្សាខណ្ឌ ក្រុមប្រឹក្សាឃុំ និងសង្កាត់ ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងតម្រូវការមូលដ្ឋាន។

វិមជ្ឈការ គឺជាប្រព័ន្ធរដ្ឋបាលមួយដែលអនុញ្ញាតឱ្យសមូហភាពដែនដី ឬ សេវាសាធារណៈធ្វើការគ្រប់គ្រងដោយខ្លួនឯងក្នុងក្របខណ្ឌនៃការគោរពគោលការណ៍នីត្យានុកូលភាព។ ចំពោះចរិតលក្ខណៈ ទោះបីទម្រង់នែការរៀបចំនេះ មានការប្រគល់ឱ្យសមូហភាពពិតមែន ប៉ុន្តែ មានកិច្ចការធំៗមួយចំនួន អាជ្ញាធរកណ្តាលឱបក្រសោបតែម្នាក់ឯងនោះគឺ កិច្ចការពារជាតិ (កងទ័ព) កិច្ចការពារសន្តិសុខ (នគរបាល) កិច្ចការពារពាណិជ្ជកម្មក្រៅប្រទេស កិច្ចការតុលាការ កិច្ចការបោះពុម្ពប្រាក់ កិច្ចការធ្វើច្បាប់ កិច្ចការទូត កិច្ចការអត្រានុកូលដ្ឋាន និងធនធានធម្មជាតិជាដើម។

រីឯ ប្រព័ន្ធវិសហមជ្ឈការ តាមវចនានុក្រមដដែល គឺជាការធ្វើប្រតិភូកម្មមុខងារ សិទ្ធិអំណាច និងធនធាន (ហិរញ្ញវត្ថុ ទ្រព្យសម្បត្តិ និងបុគ្គលិក) ដោយរាជរដ្ឋាភិបាល ឬ ក្រសួង ស្ថាប័ន ទៅឱ្យអង្គភាពក្រោមបង្គាប់ ឬ ទៅឱ្យក្រុមប្រឹក្សាប្រភេទណាមួយ ដើម្បីអនុវត្តមុខងារនោះ ក្នុងនាមរាជរដ្ឋាភិបាល ក្រសួង ឬ ស្ថាប័ននោះ។

និយាយឱ្យចំ រាជរដ្ឋាភិបាល ឬ​ក្រសួ​ង ស្ថាប័ន បានរក្សាទុកនូវភាពជាម្ចាស់នេះ។ ចំណែក ថ្នាក់ក្រោមជាតិ អនុវត្តកម្មវីធីនេះ ក្នុងនាមជាតំណាងតែប៉ណ្ណោះ។ វិសហមជ្ឈការ ជាបច្ចេកទេសរដ្ឋបាលមួយ ដែលអាជ្ញាធររដ្ឋបាលកណ្តាលរំលែកអំណាច ឬ កិច្ចការមួយចំនួនឱ្យទៅរដ្ឋបាលមូលដ្ឋាន ធ្វើការសម្រេចចិត្តដោយខ្លួនឯងផ្ទាល់។ មានន័យថា ជាបច្ចេកទេសមួយក្នុងការៀបចំរដ្ឋ ដើម្បីជួយសម្រួលដល់ប្រព័ន្ធមជ្ឈការ ហើយបានផ្តល់ឲ្យនូវអំណាចខ្លះៗ ដែលពីមុនវាជាអំណាចរបស់រដ្ឋបាលកណ្តាល៕